De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door de Borrelia bacterie, een spirocheet, die door een tekenbeet wordt overgebracht. Mensen met de ziekte van Lyme kunnen een breed scala aan symptomen vertonen, zoals problemen op musculoskeletaal, neurologisch en cardiaal gebied, met meerdere beperkingen van functie, activiteiten en participatie, waarvoor zij mogelijk behandeling van een fysiotherapeut kiezen.
Omdat fysiotherapeuten cliënten vaak frequent en met regelmatige tussenpozen zien, zijn ze in de gelegenheid om bij iemand de ziekte van Lyme te vermoeden.
Vroege diagnose en behandeling met antibiotica zijn belangrijk voor het herstel van deze ziekte. Echter, vaak herinneren mensen zich geen tekenbeet of is er geen erythema migrans (EM; zich uitbreidende rode vlek) te zien (geweest). Daarom is het noodzakelijk dat de fysiotherapeut op de hoogte is van de symptomen en weet waarop hij/zij moet letten tijdens anamnese (zie hierna).
Zelfs met een juiste screening kunnen sommige aandoeningen gemist worden, omdat ze vroeg in het ziekteproces nog niet herkend kunnen worden. Daarom zou screening een continu proces moeten zijn, en moet de fysiotherapeut steeds beslissen of de persoon wordt behandeld, doorverwezen of beide.
Hieronder worden de drie belangrijkste groepen van symptomen besproken.
Zie hier voor een beschrijving van de (vroege) symptomen, en hier voor een uitgebreide toelichting op symptomen.
De bacterie Borrelia Burgdorferi kan kraakbeen, collageen en elastische vezels beschadigen.
Veel voorkomend zijn aanvallen van mono- of oligoarticulaire artritis, deze kunnen komen en gaan en wisselen per gewricht en ernst. Ook kunnen ze tijdelijk zijn en vanzelf verdwijnen maar dan kunnen daarna andere Lyme-klachten ontstaan. Een gewrichtsontsteking kan ook na behandeling nog aanhouden en dient dan opnieuw met antibiotica behandeld te worden, maar ook een aanhoudende auto-immuunreactie kan de blijvende ontsteking in stand houden. In sommige gevallen kunnen door subarticulaire cystes, kraakbeenverlies, bot-erosie en permanente gewrichtsproblemen optreden.
Beperkingen die met het musculoskeletale systeem geassocieerd zijn, kunnen verminderde gewrichtsmobiliteit, motorfunctie, spierprestatie en bewegelijkheid zijn. Het verloop kan verspringend en fluctuerend zijn. Vanwege de gelijkenissen kunnen deze klachten verward worden met fibromyalgie wat een misdiagnose kan zijn.
B. Burgdorferi heeft ook een voorkeur voor het zenuwstelsel. De klassieke triade geassocieerd met acute vroege neurologische Lyme ziekte is lymfocytaire meningitis, craniale neuropathie en radiculoneuritis.
Neuropathie van de autonome zenuwen kan ook voorkomen, resulterend in problemen met de orgaanfunctie, zoals obstipatie, plasklachten, problemen met de bloeddruk en met het hartritme.
Radiculoneuritis ofwel radiculitis (zenuwwortelontsteking) is een vaak voorkomende uiting, die met een mechanische radiculopathie verward kan worden. Meerdere spinale zenuwen kunnen aangedaan zijn, zoals bij brachiale en lumbosacrale plexuslesies. Misdiagnoses kunnen bijvoorbeeld muisarm, carpaal tunnelsyndroom, tennisarm, ischias of hernia zijn.
Een andere manifestatie is het posturale orthostatisch tachycardie syndroom (POTS), een vorm van autonome disfunctie, waarbij lage bloedruk, met een tachycardie (te snelle hartslag) ter compensatie hiervan wordt geconstateerd.
Beperkingen die geassocieerd worden met het neuromusculaire systeem kunnen verminderde of veranderde motorische functie laten zien. Ook mogelijk is een verandering van de sensorische integriteit, die geassocieerd is met het centrale of perifere zenuwstelsel. Dit kan verminderde balans, veranderd looppatroon en, bij kinderen, beperking in de motorische ontwikkeling, tot gevolg hebben.
Neuropsychiatrische symptomen komen ook voor en kunnen zich presenteren als veranderingen in cognitie, stemming, depressie en angststoornissen.
Cardiale symptomen kunnen weken tot maanden na het begin van de infectie verschijnen. Ze kunnen asymptomatisch zijn of zo ernstig dat ze levensbedreigend worden. Symptomen van Lyme carditis kunnen zijn: licht gevoel in het hoofd, flauwvallen, kortademigheid, hartkloppingen en pijn op de borst.
Het onderzoek begint met een anamnese. Patiënten kunnen een geleidelijk begin of een onbekende reden voor hun klachten rapporteren, zoals gewrichtspijn zonder voorafgaand trauma. Niet iedereen met de ziekte van Lyme herinnert zich een tekenbeet. Zelfs mensen die het zich herinneren, associëren het niet altijd met hun symptomen. Hét kenmerk van de ziekte van Lyme is de EM huiduitslag. Als het EM optreed is dit doorgaans (nog) zonder andere symptomen. Maar niet alle geïnfecteerde personen ontwikkelen een huiduitslag, of de huiduitslag is asymptomatisch en daardoor niet goed herkenbaar, of is niet goed zichtbaar en kan daardoor gemakkelijk gemist worden.
Andere symptomen in de vroege fase zijn voor niet-specifiek, ze kunnen bijvoorbeeld op een virus-infectie lijken. Hierdoor vermelden mensen deze klachten vaak niet. Ook cognitieve of psychiatrische symptomen zijn niet-specifiek en worden daardoor, of door schaamte, mogelijk niet gemeld. Symptomen geassocieerd met het chronische stadium kunnen zich geleidelijk ontwikkelen als de immuniteit om wat voor reden dan ook vermindert is.
Fysiotherapeuten zouden routinematig naar alle symptomen moeten vragen die men ervaart, onafhankelijk of men gelooft dat er een relatie bestaat met het huidige probleem.
Symptomen die niet in het verwachte patroon passen, zoals symptoemn die door de therapeut door bewegingen en manipulaties niet te veranderen zijn (zoals opwekken, verergeren, verminderen, opheffen) zijn een 'rode vlag'. Net als symptomen die niet door rust of verandering van lichaamshouding, verminderen of verdwijnen. En symptomen die op basis van het trauma buiten proportie lijken of langer blijven bestaan dan de verwachtte tijdspanne. Zo zal Lyme radiculitis overwogen moeten worden bij patienten met ernstige uitstralende pijn zonder mechanische oorzaak.
Kenmerkend voor de ziekte van Lyme is de migrerende aard van symptomen, zoals persisterende migrerende pijn, vooral zenuwpijn en paresthesieën. Symptomen van de ziekte van Lyme kunnen ook onderbroken zijn en frequent veranderen. Mensen kunnen spontane pijn hebben, die de slaap verstoort.
De aanwezigheid van constitutionele symptomen (met betrekking tot de gehele lichaamsgesteldheid) zoals hoofdpijn, vermoeidheid, koorts, transpiratie-aanvallen, koude rillingen, onverklaarbare gewichtsverandering (toe- of afname), gezwollen lymfeklieren, pijnlijke keel en algehele malaise, moet verdenking van een systeemziekte oproepen.
Iemand die niet verbetert met behandeling, is altijd een reden tot zorg. In reactie op fysiotherapie-behandeling, kan iemand verbeteren, danwel verergeren of een geleidelijk, progressief of cyclisch patroon van symptomen vertonen. Andere symptomen kunnen zich ontwikkelen, of de persoon is meer geneigd om deze mede te delen gedurende het behandeltraject.
Als de fysiotherapeut het mogelijk acht dat de persoon Lyme ziekte zou kunnen hebben, kan een vragenlijst gebruikt worden om te identificeren of iemand mogelijk de ziekte van Lyme heeft.
Mogelijke scoringslijsten zijn:
- de uitgebreide invulbare symptomenlijst van Stichting Tekenbeetziekten. Deze is speciaal voor de Nederlandse situatie ontwikkeld en is gebaseerd op wetenschappelijke bronnen, de huidige richtlijnen, de GSQ-30 vragenlijst en op de MSIDS vragenlijst. Deze symptomenlijst is geschikt om te kijken of er sprake is van de ziekte van Lyme.
- de GSQ-30 vragenlijst. Deze scorelijst is in de VS gevalideerd voor wetenschappelijk gebruik en wordt ook door het NLe gebruikt. De vragenlijst gaat in op de belangrijkste 'signaalsymptomen' en kan gebruikt worden om therapie te monitoren.
- de MSIDS vragenlijst. Deze scorelijst is gebaseerd op wetenschappelijke bronnen en bevat behalve vragen over symptomen, ook situationele vragen. Het aantal punten geeft een indicatie aan van de waarschijnlijkheid van een diagnose ziekte van Lyme.
Bij het vermoeden van de ziekte van Lyme is de huisarts de eerst aangewezen behandelaar. Bij verwijzing zou de client zich ervan bewust moeten zijn dat er 2 verschillende medische richtlijnen zijn voor de behandeling van de ziekte van Lyme en moet men gestimuleerd worden om verdere informatie in te winnen, zodat hij een geïnformeerd besluit kan maken over welke behandelaar hij of zij gaat zien voor verdere evaluatie.
De ziekte van Lyme wordt gewoonlijk behandeld met antibiotica. Bij persistrende klachten die aan Lyme worden toegeschreven, kan zowel antibiotica als een verscheidendheid van interventies gericht op meerdere overlappende en meespelende factoren onderdeel zijn van de behandeling. Hen wordt over het algemeen geadviseerd om fysieke activiteit naar draagkracht te ondernemen, om PEM (post exertionele malaise) te voorkomen. Er is onderzoek nodig om de effectiviteit van fysiotherapeutische interventies bij Lymepatiënten te onderzoeken, omdat die tot op heden niet goed zijn beschreven.
Bovenstaande tekst is een ingekorte en bewerkte vertaling door Edith Ressenaar (fysiotherapeut) van het volgende artikel:
Jennifer Shea, Physical Therapist Recognition and Referral of Individuals With Suspected Lyme Disease, Physical Therapy, Volume 101, Issue 8, August 2021, pzab128, https://doi.org/10.1093/ptj/pzab128
We hopen van harte dat je (een beetje) geholpen bent met onze informatie. Stichting Tekenbeetziekten is een ongesubsidieerde vrijwilligersorganisatie en deze website kan alleen maar bestaan bij gratie van donateurs. Jij kunt ervoor zorgen dat deze informatie betrouwbaar en up-to-date blijft door een kleine gift over te maken of ons te machtigen eens of tweemaal per jaar een vast bedrag van je bankrekening af te mogen schrijven. Waarvoor alvast veel dank.
